Bibliodrama

​

De genodigden aan de maaltijd

De spiritualiteit van een bibliodrama bij kinderen

 

1.Toelichting

De wijze waarop een bibliodrama gespeeld  en begeleid wordt is bepalend voor de inhoudelijke rijkdom van het spel, voor de innerlijke beleving van de spelers, voor de helende werking, voor de spiritualiteit die vrijkomt… Een leerrijk bibliodrama vraagt om een uitgewerkte voorbereiding en een open communicatieve,  en tegelijk nabije, ondersteunende begeleiding. Waar in het vorige onderdeel bij het verhaal aandacht werd gegeven aan de technische uitbouw van het bibliodrama wordt in dit deel stilgestaan bij : persoonlijke verdieping, inhoudelijke verruiming, verdichtende communicatie of richtinggevende oriëntatie… Bijzondere aandacht is er voor het theologiseren met kinderen en voor inter-levensbeschouwelijke communicatie. Het geheel is geïllustreerd met ervaringen en uitspraken van kinderen.

 

2. Voorbereiding

 

Verhaalkeuze

We kozen dit verhaal uit om velerlei redenen.

Het verhaal handelt over belangrijke maatschappelijke tegen­stellingen : soortgenoten en buitenstaanders, rijken en armen, sterken en zwakkeren, gezonden en zieken, heren en dienaars, die zich ook in de wereld van het kind duidelijk laten gevoelen. Daarbij komend spelen deze elementen op de leeftijd van 8 tot 11 jaar een wezenlijke rol in de ontwikke­ling van de eigen identiteit en sociale verhoudingen die het kind zich eigen maakt.

Het verhaal is een parabel. Daarin wordt er een andere kijk op een situatie aangeboden en daarmee samenhangend ook andere houdingen en handelin­gen. Een verhaalpersonage (vb. de heer) ondergaat in het verloop van het verhaal veranderingen waar­door er andere verhou­dingen tussen de andere perso­nen uit het verhaal ontstaan.

Het is daarbij ook een parabel van het Rijk Gods, er ver­schijnt dus een perspectief van ‘uiteindelijke zin’.

Er zijn daarbij in dit verhaal diverse en onderscheiden rollen aanwezig zodat er een ruime en vrije keuze is en er een veelheid aan identificatie- en associa­tiekansen met bepaalde rollen moge­lijk is.  

 

Verhaal analyse

Als begeleider is het vooraf verkennen van het bijbelverhaal waarmee bibliodrama gespeeld wordt, een noodzaak. Commentaren lezen en interpretaties bij het bijbelverhaal helpen de begeleider om een veelheid aan inhoudelijke betekenissen en spoortekens in een verhaal te ontdekken.  Deze kunnen aangereikt worden in het spel om de spelers verdiepende betekenissen voor zichzelf te helpen vinden. Door het verhaal van dichtbij te lezen  en de tekst meer analytisch te bekijken (zie close-reading van teksten met voorbeelden in volgend hoofdstukken) betekent het voor de begeleider een hulp om vooraf zicht te krijgen op de mogelijke interpretaties van de spelers die tijdens het spel soms verrassend opduiken. Als begeleider ben je dan enigszins voorbereid op het onverwachte en dat biedt ruimte om er zinvol mee om te gaan.  Beginnende bibliodrama begeleiders hebben de neiging om de eigen accenten van de spelers en de nieuwe invalshoeken eerder af te houden, omdat ze niet goed weten hoe er positief en waarderend op in te spelen en het een plaats te geven in het spelverloop. Een bibliodrama kwaliteitsvol begeleiden, vraagt opleiding en ervaring, en, op de eerste plaats, een open waarderende houding voor de eigen invullingen en vormgeving van de kinderen.

 

Inhoudelijke accenten en achtergronden bij het bijbelverhaal Lc.14, 16-24

 Gekaderd in het Lucasevangelie verschijnt het verhaal als een parabel van het Koninkrijk Gods. In de gastheer verschijnt het beeld van God die doorheen Jezus (als dienaar) de mensen tot het uiteindelijk, eindtijde­lijk, vreugdevol­le gemeenschap­maal uitnodigt. In de rol van de dienaar herken­nen we naast de figuur van Jezus ook elk mens als geroepene om dit gebeuren gestalte te geven. Als diegene die onop­houdelijk en niet aflatend op en neer gaat tussen de gastheer en de mensen buiten. In de eerste reeks genodigden die niet aan het feest willen deelnemen lezen we mogelijk de zelfge­noeg­zaam­heid van hen die zich al zeker menen te weten van een plaats aan het messiaan­se banket ? Het uitverkoren joodse volk blijkt niet op die uitnodi­ging te willen ingaan. In het verhaal wordt er plaats inge­ruimd voor de  marginalen, de outcasts, de onreinen, de onaanraakbaren, de vreemdelingen... De spannin­gen tussen christe­nen en joden uit de eerste eeuw na Christus komt hierin ook naar boven en staan symbool voor allerlei maat­schappelijke en kerkelijke spanningen tussen levensbeschouwelijke stromingen en met uitgeslotenen en vreemdelingen.

De redenen die de genodigden aandragen om zich voor de maal­tijd te veront­schuldigen dient men serieus te nemen, ze ver­wijzen naar noodzake­lijke elementen in ons dagdagelijks leven. Het verwerven van bezit, de menselijke arbeid en de intermen­selijke relatie en procreatie. In het beeld van de maaltijd dient dus een hoger goed, een soort ultieme feestuitnodi­ging van het leven herkend te worden, dat prioriteit verdient op de andere maat­schappelijke waarden. Hierbij kan niet voor­bij gegaan worden aan de voorkeur­s­optie voor de armen, gebrekkigen, blinden en kreupelen, de mensen van de wegen en binnenpaden. Waren deze groepen in die tijd niet door een oud cultisch taboe uitgesloten van het sociale en religieuze leven, en de tempelceremonieën. Het zijn de gekwetste en gebroken mensen aan de rand van de samenle­ving, economisch, sociaal en religieus gedepriveerden uit de stedelijke achter­buurten, de landlopers en vreemdelingen op het platte­land. Door het uitnodigen van de onaanzienlijken neemt de heer afstand van het heersende systeem van sociale verhoudingen (het wederzijds nodigen en uitgenodigd worden door diegenen die materieel als gastheer kunnen optre­den). Hij kiest voor een nieuw systeem van verhoudingen waarbij afscheid genomen wordt van de vroegere genodigden en waarbij oude rechten niet meer gelden. Tegen deze achtergronden speelt het verhaal zich af. De gelij­kenissen met onze maatschappelijke werkelijkheid liggen her­kenbaar voor het grijpen.

 

Inhouden in het spel

Het is uiteraard niet de bedoeling deze inhoudelijke verhaallijnen zo aan de kinderen over te dragen.

Het helpt bijvoorbeeld de begeleider om de houdingen van de genodigden niet zomaar als negatief te kwalificeren, maar als een mogelijke levenskeuze die ook vandaag grote waardering wegdraagt, een vanzelfsprekendheid is. Het gedrag van de heer die openstaat voor marginalen in de samenleving wordt maatschappelijk niet als een prioriteit beschouwd, hoewel het in het verhaal als een nastrevenswaardige optie naar voor geschoven wordt. De begeleider kan in de spelbegeleiding ervoor zorgen dat dit spelgegeven voldoende aandacht krijgt. Voorbeeld:  door de ‘heer’ te vragen naar het waarom van zijn beslissing, door te vragen naar de mogelijke gevolgen, door hem overleg te laten plegen met zijn dienaar over hoe hij het best zou handelen, door mogelijke alternatieven voor te stellen waar de heer, de dienaar kunnen over nadenken… (vb. het eten van het feest wordt in pakketjes tot bij de genodigden gebracht die niet kunnen komen). Als begeleider leg je geen richting op, je vraagt de eigen keuzen te overdenken, de consequenties in te schatten…

Contact maken met gehandicapten of de mensen in de rand van de samenleving is niet vanzelfsprekend. Als begeleider kan je de dienaar hier op aanspreken en hem vragen ‘hoe het voelt om deze opdracht te moeten doen van de heer’, ‘hoe hij deze opdracht gaat aanpakken…’

Op deze wijze kunnen inhoudelijke aspecten van het verhaal door de begeleider mee opgenomen worden in het spel van de kinderen. De begeleider zorgt dat naast de kinderen ook het verhaal zelf en z’n diverse ingrediënten voldoende speelruimte krijgen.

 

 

Rolinvullingen van de personages in het verhaal

Als’ heer des huizes’ kunnen de kinderen in deze rol zijn als: een koninklijk iemand, een plechtige verschijning, een afstandelijk persoon, een heerzuchtig iemand, iemand met veel bezittingen, een eenvoudig gebleven rijke, iemand die graag feest, iemand die graag samen met vrienden is, iemand die zijn rijkdom deelt met anderen, iemand die zich verveelt…

 

Als ‘dienaar’ kunnen de kinderen zijn als: de opperdienaar van de heer, de kleinste dienaar, een dienaar die werkt voor het geld, een dienaar die opkijkt naar zijn heer, een dienaar die zijn heer minacht, een dienaar die graag samenwerkt met de heer, iemand die alles doet wat de heer vraagt, iemand die niet alles aanneemt wat de heer zegt en doet,…

 

Als genodigden die zich verontschuldigen kunnen de kinderen zijn als: iemand die een zakenrelatie van de heer is, iemand die een zeer goede vriend is, iemand die (niet) graag op chique feestjes gevraagd wordt, iemand die (niet) graag eet, feest,..., iemand die de heer niet kent, iemand die geen positief beeld van de heer heeft, iemand die zichzelf belangrijk vindt…

 

Als arme, gebrekkige, kreupele, blinde kunnen de kinderen zijn als: iemand die al jarenlang of nog maar pas arm, gebrekkig,.... is, iemand die naast arm, gebrekkig... zijn nog ander lijden meemaakt, iemand die zijn probleem verwekt heeft en er niet meer onder lijdt, iemand die zeer alleen is in zijn/haar situatie, iemand die de heer (niet) kent, iemand die solidariteit of verzet tussen de armen... predikt…

 

Als mensen van de wegen en de binnenpaden kunnen de kinderen zijn als: een boer(in) op het veld,  iemand van het platte land, mensen aan de rand van de maatschappij, de dorpsgek, vreemde vogel, heks, ijzerverkoper, een levensgenieter, wandelaar, verdwaalde reiziger…

 

Rolgedragingen

Naast de eigen invulling van het personage stellen kinderen doorheen het spel ook concrete gedragingen.  Ze geven uitdrukking aan hun rolinvulling. Veel van deze gedragingen ontlenen kinderen aan het gedrag dat zogenaamd ‘hoort’ bij een rol. Andere gedragingen ontlenen ze aan hun eigen gewoonten en (ver)houdingen of aan die van hun leeftijdsgenoten, medespelers…. Die komen samen in hun rolinvulling.

Voorafgaand aan het spel kan de begeleider kinderen daarop attent maken.

Hoe spreekt de heer zijn dienaar aan? Hoe verhou­den ze zich tot elkaar? Hoe spreekt de dienaar de diverse genodig­den aan ? Dringt hij aan en vraagt hij naar uitleg? Hoe worden armen enz. aangespro­ken?  Gaan deze spontaan mee of zijn ze argwa­nend? Wie helpt de kreupelen, gebrekkigen en blinden?  Hoe helpen ze elkaar? Door wie en hoe worden ze ontvan­gen?...

 

Kinderen die de rol van de ‘heer’ spelen kunnen een gelukkig, krachtig, fier, onzeker, angstig, betweterig iemand zijn die autoritair, minzaam, onzeker, bevragend, bevelend, overleg­gend... optreedt t.a.v. zijn dienaar, of verontwaar­digd, begrij­pend, kwaad, wraak­zuchtig, onverschillig, zijn t.o.v. de genodigden die niet willen komen.

 

De rol van de dienaar kan gespeeld worden als een beleefd iemand die onderdanig, bevragend, kortaf, grappend, verwijtend, argumenterend, niet aflatend, overtui­gend, vriendelijk, volhou­dend... de genodigden aan de maaltijd uitnodigt.

 

De genodigden zelf kunnen dan: een grondige reden hebben, hun eigen keuze’s belangrijker achten dan dat feestmaal, ze kunnen zich in hun recht voelen, zich verstoort weten, ongemakkelijk, kwaad, verontwaardigd, begripvol, vriendelijk, schijnheilig…zijn.

 

De blinden, gebrekkigen ... kunnen zich gelukkig, eenzaam, miskend,  ongelukkig, gelaten, opstandig... voelen in hun situatie, en verrast, ongelovig, kwaad, onwil­lig, achterdoch­tig, enthousiast... reageren op de uitnodiging van de heer.

 

Al spelend willen we met de kinderen enkele betekenisvelden uit het verhaal gaan verkennen vanuit de personages uit het verhaal. De rolinvul­ling gebeurt spontaan als men een rol hoort of speelt. Hoe de kinderen deze rollen concreet invullen kunnen we niet weten. Om voorbereid te zijn op onverwachte situaties enerzijds en om de kinderen keuzemogelijkheden en suggesties aan te kunnen reiken anderzijds verkennen we diverse mogelijkhe­den. Vermits we naar bewust­wording en rolverdieping toe werken kan het interes­sant zijn de kinderen bepaalde rolinvullingen als suggestie aan te reiken (niet op te leggen). Zodat ze bij zichzelf overleggend meer bewust kunnen kiezen.

 

3.Het verloop van het spel

 

Het kiezen van een eigen personage

In  deze visie op bibliodrama gaat men ervan uit dat er een wezenlijke verbinding bestaat tussen het personage uit het bijbelverhaal dat een kind kiest (en hoe het deze speelt) én de eigen levensaspecten die voor dat kind (hier en nu) op één of andere wijze wezenlijk van belang zijn. In het spelen van de rol komt datgene wat, soms bewust maar vooral onbewust, brandend actueel is voor het kind, op een verborgen wijze aanwe­zig.

 

Kinderen spelen de rol zoals ze deze zelf kennen, zoals ze deze rondom zich al waargenomen hebben, zoals ze deze beleven of fantaseren. Hun eigen kijk op mens en maatschap­pij treedt hier mogelijk op de voorgrond. Voorbeel­den:

Een kind zegt: 'Ik ben dienaar, de kleinste van allemaal die alles mis doet, maar misschien mag ik toch nog iets doen van de heer'. Onbewust zegt ze dus iets over hoe ze zichzelf waarneemt of geeft aan wat er van haar (altijd) gezegd wordt.

Wanneer een ander kind zegt: 'Ik ben arm, ik heb twee kinde­ren, ik ben mijn man verloren en heb geen werk want die chique heren die zien mij toch niet staan', zegt ze daarmee mogelijk iets over hoe zwaar ze een probleem aanvoelt. Dat kan je merken aan de grote opsomming van noden die ze spontaan bij de rol van de 'armen' associeert. Daarbij laat ze ook merken dat ze daarin niet gezien of erkend wordt.

 

Doorheen het spelen van een bijbels personage ontstaat er een zekere omgang met de eigen realiteit en groeit het kind in het verhaal en ook het verhaal in het kind. Door het spel ontwikkelt het kind in de eigen belevingen, ervaringen, waarden, zingeving, levenshouding… In het spel van de verbeelding zet een kind stappen door mee de stappen van het verhaal te spelen, het krijgt mogelijk uitzicht op een andere toekomst door de opening, de goede afloop van een verhaal.

 

Uitgaan van de eigen vrije keuze van een bepaald personage in het verhaal waardoor men geraakt is, is wezenlijk in deze benadering van bibliodrama, die in functie staat van de levensbeschouwelijke groei en ontwikkeling van elk kind. Dicht bij de eigen betrokkenheid van het kind aansluiten is hier de beste garantie voor groei. Hoewel het niet tot dit alleen beperkt moet worden!

 

Het kan helpend zijn voor kinderen om de gekozen rol op een kaartje te schrijven. Ze noteren op de andere zijde mogelijk een tweede rol die hen ook aanspreekt. Vele kinderen spelen zo graag, dat ze om het even welke rol wel willen spelen. Voor hetgeen we met dit spel op het oog hebben is (in een eerste fase) de rol die hen aanspreekt van belang.

 

 

Andere gedragingen leren en houdingen aannemen

Deze spelvorm is er op gericht om, door het spelen van de diverse rollen, de kinderen de kans te geven om :

• Een onbekende rol te beleven of te verkennen Voorbeeld: Een haantje de voorste in de klas speelt de rol van gebrekkige en leert van daaruit de situatie van een minder alert of assertief kind te verstaan of ervaart hoe zwaar het leven van een kreupele wel kan zijn.

• Een bekende rol te herbeleven, te uiten, te doorwerken. Voorbeeld: Het verwoor­den van de eigen belevingen in de rol van 'arme' door een in de klas achter­gesteld kind, kan opluchting te weeg brengen voor het kind zelf doordat ze in het spel (ongezien en ongeweten) 'op verhaal' kan komen, wat haar in realiteit (nog niet) lukt.

• Een rol te bekijken of te herbekijken (in het spel van een ander) Voorbeeld. om andere gedragsmogelijkheden op het spoor te komen. ‘ Toen ik zag dat die kreupele niet mee naar het feest wilde, toen wist ik dat ik dat eigenlijk ook niet mee wilde.’ 

• Een rol uit te zuiveren of anders in te vullen. Voorbeeld: Om te zoeken wat nu een deugddoend gedrag zou zijn of een houding die beter aan de situatie is aangepast. Als dienaar oefent een kind om de blinde te begeleiden. ‘Ik was vergeten dat een blinde ook een naam had.’  ‘Ik moest aan die dienaar uitleggen hoe ik gesteund moest worden’, zegt een kind dat de rol van gebrekkige speelde toen een ander kind de rol van dienaar oefende.

• Andere handelingen en houdingen in de rol aan te nemen, proeven van of oefenen in… Voorbeeld: Om te ervaren wat het betekent om als genodigde toch in te gaan op de uitno­diging, of om als blinde niet mee te gaan naar het feest.      

 

Naast het spelen van de rollen vanuit de eigen levenservaring en vanuit een eigen maatschappij opvatting leren ze in de ontmoeting met het verhaal ook rolinvullingen (ver)ken­nen die sterk aanleunen bij het bijbels refe­rentiekader of daar in tegen­spraak mee zijn. Zo leren kinderen mogelijk :

• als heer :

  • gelijkwaardige verhoudingen met hun dienaar(s) aangaan

  • weigeringen aanvaarden en teleurstellingen verwerken

  • kwaadheid laten overvloeien in edelmoedigheid

  • openheid verwoorden naar anderen buiten de eigen groep

  • contacten leggen met mensen als blinden, armen, ...

  • mensen onthalen, ruimte voor hen maken, aan tafel nodigen

• als dienaar :

  • mensen aanspreken en uitnodigen

  • daarbij mogelijk aandringen, argumenteren...

  • slecht nieuwsboodschappen brengen (aan de heer)

  • armen, blinden, kreupelen aanspreken en uitnodigen

  • hen vooruithelpen en begeleiden

  • hen voorstellen (aan de heer)

 

• als genodigden die niet willen komen :

  • weerstaan aan een uitnodiging

  • weergeven van eigen persoonlijke argumentaties (i.p.v. ­bijbelse)

  • de waarde en betekenis van het eigen project(reden) verdedigen.

  • een inspanning doen om toch naar het feest te komen

  • de eigen drogredenen op het spoor komen

  • ervaren wat het betekent om kansen te missen

  • ervaren wat het je doet als anderen je plaats innemen

 

• als armen, blinden, kreupelen en gebrekkigen en als mensen van wegen en de binnen­pa­den

  • je eigen nood te kennen geven en onder woorden brengen

  • de eigen waardigheid behouden

  • het zich niet laten bemoederen en betuttelen

  • de dienaar bevragen naar de motieven van de heer

  • de heer bevragen naar het waarom van diens verandering

  • de soortgenoten verder helpen

  • ervaren wat het betekent ergens bij te kunnen horen waar je niet bij hoort

  • met andere ogen leren kijken naar een heer en dienaar die een veran­derde houding aannemen

 

Deze (ver)houdingen kunnen geoefend worden door bepaalde verhaalfrag­menten meermaals te herspelen. Voorbeelden: Meerdere kinderen krijgen na elkaar als dienaar de kans om naar armen gebrekkigen enz. toe te stappen, hen menswaardig aan te spreken en hen uit te nodigen voor de maaltijd. Zo kan deze speloefening een helpende stap zijn om in de realiteit dit contact rustiger, vlotter, vaardiger, meevoelend… aan te kunnen.

Als ‘blinden, armen, kreupelen en gebrekkigen’ oefenen de kinde­ren meer­maals ‘het elkaar vooruit helpen’ op hun tocht naar het feestmaal van de heer. Zo oefenen ze in het zien van elkaars noden, in het soepel daarop inspelen, in het bewaren van hun eigenheid en zelfrespect en krijgen ze inzicht in het feit dat zwakkeren elkaar kunnen helpen en niet alleen van sterkeren afhankelijk te zijn...

 

De verschillende mogelijkheden voor rolopvattingen en rolopnames bieden kinderen en jongeren (volwassenen) een grote ruimte om aspecten uit het eigen leven te verbinden en verder uit te spelen. Door het spel groeien de spelers in hun rolgedrag. Door de rolovername (in het tegenspel) van de andere spelers, leren ze hoe ze elkaars rol verstaan, begrijpen en betekenis geven en worden ze verder geconfronteerd en uitgedaagd om dat rolgedrag nog te versteken, uit te diepen of te hertekenen, bij te sturen, af te leggen… Zo groeien de spelers in hun rol- en zelfverstaan.

 

 

Een andere spelverloop dan het bijbelverhaal aangeeft

De spelbegeleider treedt altijd invoelend en begrijpend op ook voor rolinvullingen door de kinderen die op het eerste gezicht vreemd of bizar lijken, of niet in het bijbelverhaal thuishoren. Een begeleider van bibliodrama volgt het proces van het verhaal zoals het door de kinderen gespeeld wordt. Ook wanneer het spel een heel andere wending krijgt dan het verhaal zelf aangeeft. Voorbeeld: Een onwillige genodigde wordt door de aandringende dienaar overtuigd en komt toch mee naar het feest. De heer lijkt zo teleurgesteld dat zijn gasten niet willen komen dat hij het feest dan maar opgeeft. Een arme weet zich niet waardig genoeg om naar dat feest te komen en blijft in de stad.

Juist omdat ze tegen het aangegeven verhaalverloop ingaan zijn ze teke­nend voor een sterke onderstroom in het concrete leven van het kind  dat het aanzet toch zo te handelen.

Toelichting bij bovenstaande voorbeel­den:

Het kind koos onbewust de rol van onwillige genodigde omdat het van haar ouders nooit naar verjaardagsfeestjes mag, ze moest zich altijd veront­schuldigen. Nu ze zelf antwoord kon geven (onafhankelijk van de ouders) kan ze niet aan de uitno­diging weerstaan en gaat mee met de dienaar naar het feest.

De jongen (uit een goed verzorgd milieu) is er als heer nog niet aan toe om contacten te leggen met de armen, gebrekkigen, blinden en kreupelen, figuren uit een voor hem zeer vreemd milieu. Omdat de onwennigheid te groot is, beëindigt hij het feest.

Het kind dat zich nog geen echte plaats in de klas verworven heeft, blijft in de rol van arme in haar eigen milieu waardoor duidelijk wordt dat de barrière voor haar te groot is, zelfs als ze uitgenodigd wordt.

 

Structurerend optreden

Het spreekt voor zich dat er wel structure­rend kan opgetreden worden wanneer dit het spelverloop stoort of belemmerd, bij verlies aan betrokken­heid enz. Maar ook dan is het van belang te zoeken naar positief onder­steunende reacties i.p.v. repres­sieve tussenkomsten. Voorbeeld.

Drie jongens leven zich in de rol van kreupelen zo sterk in dat ze door hun kromgetrokken, wat spastisch aandoende bewegingen en hun grimassen de lachlust van de toekijkende kinderen opwek­ken. Ze dreigen het spel te ridiculiseren en door hun lawaai het verloop te storen. De begeleider laat de andere spelers die aan het woord waren even in de steek en gaat naar hen toe. Hij spreekt hen aan in hun bijbelrol als kreupele en zegt: 'oei, wat zijn jullie er erg aan toe, wat is jullie overkomen, jullie moeten het wel erg moei­lijk hebben.' Een beetje perplex vertelden ze daarop wat er hun als kreupelen overkomen was. Op deze wijze werden de kinderen niet terecht gewezen(voor hun storing) maar terug in hun ‘rol’ gebracht, in het spelgeheel en gewaar­deerd voor hun inbreng. Ze werden niet aan de kant gezet of de mond gesnoerd maar werden ze in het spel opgenomen en kwamen ze aan het woord.

 

Wanneer de kinderen bij hun rolinvulling elementen hanteren die niet in de bijbeltekst terug te vinden zijn is dat echt niet erg, in tegendeel. Het spel heeft juist de bedoeling een over en weer tot stand te brengen tussen bijbel en (kin­der)leven. Doorheen deze eigen woorden en gedragingen waarmee ze die bijbelse rol bekleden ver­schijnt er iets van hen zelf en mogelijk van hun (soms schrijnend) branden­de binnenkant.

 

Brandende binnenkant van kinderen in het spel

 Wanneer kinderen bijbelverhalen spelen die ze zelf vrij hebben kunnen kiezen, komen er vaak heel wezen­lijke elementen van hun ‘brandende binnenkant’ aan het licht. Datgene wat hen in hun dagelijkse leven bezighoudt, ter harte gaat, in vertwijfeling brengt, raakt, pijn doet… vindt mogelijk ‘raak’punten in het verhaal. Raakpunten die al spelend verder verkend en doorleefd kunnen worden en die tijdens de uitwisseling soms ook bewust herkend en verwoord worden. Bibliodrama is gericht op de persoonlijke en levensbeschouwelijke groei en ontwikkeling van kinderen.

 

Voorbeelden: Een kind zegt : “Ik ben dienaar, de kleinste van allemaal die alles mis doet, maar misschien mag ik toch nog iets doen van de heer”. Onbewust zegt ze dus iets over hoe ze zichzelf waarneemt of wat er van haar (altijd) gezegd wordt. Tegelijk wordt bij haar de hoop  op een nieuwe toekomst uitgedrukt. Wanneer een ander kind zegt: “Ik ben arm, ik heb twee kinderen, ik ben mijn man verloren en heb geen werk want die chique heren die zien mij toch niet staan” dan zegt ze daarmee mogelijk iets over hoe zwaar ze een probleem aanvoelt. Dat kan je merken aan de grote opsomming van noden die ze spontaan bij de rol van de 'armen' associeert. Daarbij geeft ze te kennen dat ze daarin niet gezien of erkend wordt. Door te spelen vind een kind herkenning, maar ook een beetje ‘uitzicht’ door het verdere verloop van het verhaal waar deze ‘arme‘ uitgenodigd wordt aan de maaltijd.

 

Deze situatiebeleving van het-zich-klein-weten van kinderen werd bevestigd tijdens de uitwisseling na het spel waarbij slechts weinig kinderen zich, in hun concrete leven, als ‘de heer’ in het verhaal voelen. Dit lijkt tekenend voor hun (mogelijkheden tot) perceptie van hun eigen situatie en hun plaats als kind in de maatschappij. De weinige kin­deren die dit toch herkennen zeggen dat ze zich ‘soms’ als de heer voelen: “Bij mijn verjaardag.” “Als ik een feestje doe”. “Als ik de baas speel”. “Als ik iets mag leiden”. 

 

Toch willen kinderen bij het spelen van het bijbelverhaal graag de rol van de heer op zich nemen. Ogenschijnlijk lijkt het in tegenspraak te zijn met de vorige belevingen. Het is die dubbele contrastervaring (van het verhaal en van de eigen realiteit) die in het personage van de heer een verlangen in hen wakker roept, om  uit de eigen underdogpositie  weg te willen.

Voorbeeld:

Een jongen van tien, wil zeer graag de rol van de heer wil spelen. Wanneer de begeleider de jongen (in de rol van heer) bij het spelbegin vraagt iets te vertellen over het feest dat hij wil inrichten, dan weet hij met geen woord iets te zeggen. Hoezeer de begeleider ook zijn best doet om de ‘heer’ aan het woord te helpen en korte zinnen als suggestie aanreikt, lukt het de jongen niet om iets te zeggen. ‘Ga maar’ is al wat hij maar tegen de dienaar kan zeggen. Later in het spel weet het kind ook helemaal geen raad met het uitnodigen van de armen. Als de kinderen die arme, gebrekkige, kreupele, blinde spelen  naar het feest komen en naar hen ‘als heer’ toestromen, wordt hij helemaal overspoeld en is hij compleet het noorden kwijt.  Hij deinst achteruit tot tegen de muur. De begeleider (die begrijpt dat hier meer achter steekt) moet snel reddend optreden, door de ‘heer’ te beschermen, door die nieuwe genodigden te laten vertellen hoe ze zich nu voelen.  Tijdens de uitwisseling op het einde van het spel vertelt die jongen: ‘dat hij nog nooit een verjaardagsfeestje heeft gekregen waarop hij iemand mocht uitnodigen’. Dan volgt er een heel verhaal, dat bij de anderen kinderen veel verbazing, maar ook (h)erkenning en medeleven oproept. Het vormt verder aanleiding voor een uitdiepend gesprek rondom het thema ‘uitgenodigd worden’ en ‘er te mogen zijn’.

 

Tussentijdse uitwisseling en evaluatie in functie van het verdiepen van het bibliodrama.

Tijdens een eerste bibliodrama spel van het verhaal reflecteren de kinderen op hun eigen gedrag en dat van anderen in functie van het verbeteren, verruimen, verdiepen van hun rollenspel.

Voorbeeld. De ‘armen’ uit het verhaal zeggen in de uitwisseling na het spel: ‘ dat ze wel graag begroet worden door de ‘heer’ als ze op zijn feest toekomen!” “We hebben niet gemerkt dat de heer blij was met onze komst”.

De begeleider vraagt dan aan de kinderen: “Wat zou de heer kunnen doen om de armen te begroeten?” “Wat kan hij zeggen?” “Wat kan hij doen?” “Kan er iemand dat eens voordoen?”  Een ander kind zegt vanuit haar rol als dienaar: “De dienaar moet al zoveel doen, de heer zou best wat kunnen helpen”. De begeleider vraagt: “Wie heeft hiervoor suggesties?”

Op deze wijze kunnen rollen en personages herspeeld worden en krijgen kinderen kansen om nieuwe houdingen te verkennen en te verdiepen.

 

Inspiratie door het spelenderwijs herscheppen van het verhaal door de kinderen.

Het spontane spel van kinderen die hun bijbelfiguur van binnen uit beleven en daarmee de gebaande wegen van het verhaal verlaten, brengt vaak een boeiende verrijking, uitdieping of verruiming van de betekenissen in het verhaal voort. De kinderen herscheppen het verhaal naar hun eigen, soms beperkte, mogelijkheden.

 

Voorbeeld: De dienaar zegt tegen de heer: “De opdracht om naar de armen toe te gaan en hen uit te nodigen is mij te zwaar, ik kan dat niet”. De heer staat perplex en overweegt bij zichzelf wat er nu dient te gebeuren. Moet hij de dienaar bemoedigen en ondersteunen of vastberaden en desnoods onder zekere dwang op weg zetten? Moet hij de onmacht van de dienaar ernstig nemen? Moet hij het feest dan beter afgelasten?  De begeleider vraagt waar de heer aan denkt, wat hij voelt… Na enige overweging, aarzeling… zegt de heer aan de dienaar: “Zullen we samen naar ‘beneden’, naar de armen en gebrekkigen toe te gaan om hen met z’n tweeën uit te nodigen voor het feest?”

Hier leren we in het spel van het kind een ‘heer‘ kennen die begrip heeft voor zijn dienaar, die oor heeft voor zijn situatie, die een positief ondersteunend antwoord geeft op die nood… en vooral, een heer die zijn eigen rolgedrag veranderd, die mee actief wordt in het uitnodigen van de onvanzelfsprekende genodigden.

 

Voorbeeld: Een kind dat ‘de dienaar’ speelt heeft tijdens het spel ook bij ‘de armen en blinden’ weerstand ondervonden om naar het feest te komen. Deze ervaren zich tweederangs genodigden, ze voelen zich niet thuis in het milieu van de rijken, “ze kennen die heer niet” zeggen ze. De dienaar legt het probleem voor aan de heer. Een tweede maal deze mensen met nog meer aandrang gaan uitnodigen zoals de heer te kennen geeft, wil de dienaar niet, hij gelooft niet in de kansen. De dienaar zegt: “Ze hebben te veel pijn, ze zijn altijd uitgesloten geweest, ze geloven u niet.”  Het kind dat de heer speelt is besluiteloos en overweegt wat zij nu kan doen. Eén van de gebrekkigen roept naar de heer: “Waarom kom je niet naar ons toe? Breng uw feest naar onze straat, wij willen ook graag een feest hebben!”  De heer en de dienaar overleggen en besluiten het hele feest naar de rand van de stad te midden de woningen van de armen, gebrekkigen, …te laten plaatsvinden.”

Ook hier ontstaat een nieuwe vonk van inspiratie aan het spel van de kinderen. Er is allereerst het feit dat de kinderen die de rollen van armen, gebrekkigen, enz.  spelen  de authentieke bedoelingen van de heer bevragen en zich weerbaar durven opstellen, hun eigen waardigheid niet verliezen…  Maar als gevolg daarvan ontstaat ook een wezenlijke verandering. De ‘heer’, zijn dienaren, zijn feest’ dalen af vanuit de eigen situatie naar de plek waar de armen, gebrekkigen… leven.  Ze  confronteren zichzelf en geven hun eigen veilige situatie op. De heer wordt ‘klein’ met de kleine mensen.

 

Rollen veranderen en verdiepen

Het spel van bibliodrama reikt mogelijkheden aan om op basis van uitspraken van spelers tijdens het spel of tijdens een later opvolgend spelgebeuren dieper in te gaan op wat zich in aanzet heeft aangediend. Bijvoorbeeld bij de uitspraak van volgend kind dat tijdens de uitwisseling zegt: “Dienaar zijn is niet gemakkelijk, die moet zoveel doen.”  De kinde­ren kunnen met elkaar overleggen of ze voor deze Heer God een dienaar willen zijn. Ze kunnen tijdens een korte nieuwe spelvorm naar de Heer toe verwoorden wat ze als dienaar boeiend  of vermoeiend in ervaren. Degenen die voor deze Heer en zijn feest geen dienaar willen zijn, kunnen de rol van genodigden die niet willen komen kiezen en met de dienaar in gesprek gaan over de zin of onzin van de zinzet voor dit feest, de maaltijd van de Heer, het Rijk Gods. Hierbij kan een andere uitspraak van een kind binnen worden gebracht: 'Naar het feest van God ga ik niet, dat is niet plezant, je moet daar stil zitten en zo.' De kinderen kunnen in de rol van ‘de dienaar’ of ‘de heer’ hierop antwoord geven

Er wordt in deze uitwis­seling van­zelfsprekend op gelet dat er geen kinderen omwille van hun spel bekriti­seerd worden of dat de begeleidster gewild of ongewild moraliseren­de oordelen over bepaalde gedragingen van kin­deren in de rol ten beste geeft.

 

Welke spelsuggesties kunnen we nu aanreiken aan de verschillende rollen in het spel, voor de kinderen die straks een tweede maal het verhaal gaan herspelen?

Omdat kinderen de belevingen van anderen moge­lijk als een kritiek op hun spel en ook op hun persoon kunnen ervaren is een correcte aanpak van deze nabespreking nodig. De belevingen van de medespeelsters over hoe zij een bepaalde rol ervaren hebben zeggen niet noodzakelijk iets over de intenties waarmee deze rol gespeeld werd. Vb. 'ik voelde mij niet welkom bij de heer' is een gevoel dat een gebrekkige kan ervaren hebben ondanks het feit dat de heer zeer veel moeite deed om het iedereen naar haar zin te maken. Ander­zijds kunnen we hieruit leren dat al onze intenties niet altijd overko­men, of dat ik andere manieren dien te zoeken om ze te uiten. Als begeleid­ster Dien je deze elementen uit elkaar te houden. Verder kan je dan bepaalde leerpunten eerder veralgemenen naar heel de klas toe i.p.v. ze te persona­lise­ren. Je kan ze als mogelijk­heid aanreiken i.p­.v. ze op te leggen...

 

Verdiepend het spelgebeuren in vele facetten verkennen.

 Kunnen de kinderen al spelend de wat dieper en verder­ liggende waarden in het verhaal aan bod brengen? Kunnen kinderen het hele joods-christelijke referentiekader (voor zover aanwezig in het verhaal) bespelen?  En hoe doen ze dat dan, zonder dat hen iets aangepraat wordt.

 

Enkele voorbeelden en daaraan gekoppelde suggesties kunnen wat mogelijkheden illustreren.

'Dienaar zijn is niet gemakkelijk, die moet zoveel doen.'zei een kind.

Wanneer we dit heropnemen, kunnen eerst stilstaan bij de maatschap­pelijke rol van dienaars. Verder kunnen we nadenken over dienaar zijn i.f.v. welk soort heer of van welke zaak. Zo kunnen we de kinderen, in de rol van de heer, God laten spelen en uitleggen over welk soort feestmaal het wel gaat. Andere kinde­ren kunnen dan kiezen of ze voor deze heer en deze zaak dienaar willen zijn. Ze kunnen naar de Heer toe verwoorden wat ze daar als aantrek­kelijk in zien. Degenen die voor deze heer en deze zaak geen dienaar willen zijn kunnen in de rol van genodigden die niet willen komen stappen en met de dienaar in gesprek gaan over de zin of onzin ervan.

 

Hier kunnen we de uitspraak van een ander kind weer binnen brengen : 'Naar het feest van God ga ik niet, dat is niet plezant, je moet daar stil zitten en zo.' Hoe antwoorden de dienaars of de heer hierop ?

Verder kunnen we de dienaars laten uitspreken wat zij als hun taak zien en wat ze daar allemaal voor over hebben. We kunnen dan de dienaarrol aan Jezus toeschrijven en de kinderen als dienaar Jezus laten zeggen wat hij daar allemaal voor over heeft en wat hij allemaal doet. We kunnen aanbren­gen dat Jezus zelf volgens de verhalen niet op het voorplan wou staan maar dienaar wilde zijn en zelfs de voeten van de leerlingen waste. We laten de kinderen als dienaar Jezus daar tekst en uitleg bij geven.... en zo komen we, toevallig of niet aan bij het kind dat zei :

 

'Toen de kreupelen en blinden bij de heer mochten gaan eten moest ik aan de laatste maaltijd denken.' De kinderen kunnen al spelend verken­nen wat er zou gebeuren indien, tijdens het laatste avondmaal waar Jezus en de apostelen het paasfeest vierden, er blinden en kreupelen zouden toekomen. Wat zouden de apostelen zeggen en doen, wat zou Jezus zeggen? Zouden ze zeggen wat één van de kinderen zei: 'Zo met iedereen aan tafel, ook de gehandicapten, dat is precies zoals ik denk dat de hemel is.'

 

Uitwisseling na het spel

De uitwisseling na het spel kan op diverse aspecten van het bibliodramagebeuren ingaan.  Niet alle aspecten dienen tijdens een uitwisseling aan bod te komen. De begeleider kiest hieruit in functie van de doelen van het spel en het spelgebeuren bij de kinderen.

 

*Uitwisseling van belevingen en ervaringen die opkomen tijdens het spelen.

De kinderen staan stil bij de eigen gedachten en belevingen die tijdens het spel door hen heen gegaan zijn. Voor­beelden. “Het was lief van de heer dat hij aan mij (gebre­kkige) dacht en dat eten niet weggooide, ik had nooit gedacht dat een heer dat zou doen, ons uitnodigen in plaats van die andere genodig­den”. “Het is echt niet tof kreupel te zijn”. “Ik was blij als heer dat er zo ineens het gedacht was om die armen en kreupelen voor het feest te vragen en ik was blij toen ze wilden komen”.

 

Wanneer een kind zegt: “Ik voelde mij niet welkom bij de heer”, vertelt het daarmee niet noodzakelijk iets over de rol van de heer (en zeker niet over het kind dat de rol speelt) maar drukt het veel eerder een gevoel uit dat het kind zelf, als ‘gebrekkige’, ervaren heeft ondanks het feit dat de ‘heer’ zeer veel moeite deed om het iedereen naar de zin te maken. Daarbij kunnen kinderen ook leren dat al hun intenties niet altijd overko­men, of dat ze naar andere manieren dienen te zoeken om deze te uiten.

 

*Vertellen over de beteke­nissen van het bijbelverhaal

Door deze rollen te spelen verkennen kinderen van binnen uit diverse beteke­nissen van het bijbelverhaal. De personages krijgen een veel reëler uitzicht. De kinderen ervaren aan de lijve wat er mogelijk aan gedachten en belevin­gen door de verhaalfiguren kan gegaan zijn.  Voor­beelden.

'Dienaar zijn van de heer is niet gemakkelijk, die moet zoveel doen'. 'Ik heb geleerd dat de rijke en de arme evenveel waard zijn'. 'Toen de blinden en de kreupelen bij de heer mochten gaan eten toen moest ik aan de laatste maaltijd denken.'

 

Een kind zegt tijdens het spel in de rol van de ‘heer'. “Ga tegen de genodigden, tegen de schriftgeleerden en fari­zeeën zeggen dat de maaltijd klaar is”.  De farizeeën en schrif­tgeleerden worden in de bijbel­tekst niet genoemd, maar worden door het kind vanuit andere bijbelverhalen herkend en benoemd als ‘genodigden die niet willen komen’. Soms kan je als spelbegeleider zelf deze aspecten uit het spel binnen brengen tijdens de uitwisseling en ter overweging voorleggen aan de hele groep kinderen.

 

*Vertellen van eigen levenservaringen en situaties uit de leefomgeving.

'Het zou tof de Heer in 't echt te zijn, voor een blinde bij een rijke gaan zou toch een mirakel zijn'.

Een ander kind herkent zich als ‘gebrekkige’ wanneer ande­re kinderen hem minder­waardig vinden en hem uitsluiten bij het spel.

Een kind speelt de rol van blinde arbeidster en ervaart het als leuk te worden uitgenodigd, ze herkent haar eigen situatie van vluchtelinge in haar rol, want zegt ze : "Ik was vroeger een arme in mijn land". Ze herkent verder in de verhaalsitu­atie 'als blinde’ genodigd te zijn aan de maaltijd': het opvang­cen­trum Poverello in de armen­buurt van Brussel, dat voorziet in warme maaltij­den.

 

Een kind speelde in de rol van dienaar en geeft tijdens de uitwisseling aan: “Ik moet dikwijls spreken en handelen zoals rijke mensen maar ik doe dat niet altijd”. Ook zegt ze: “Als het echt zou gebeuren en ik de heer zou zijn, dan zou ik de armen enz. niet uitnodigen, denk ik.” Zij herkent verder in het handelen van ‘de heer’: de inzet van diverse wereld­welzijnsor­ganisaties en inzamel­acties voor de armen.

 

Vele kinderen herkennen in het bijbelverhaal de maatschappelijke achter­stelling van armen, blinden e.a. en weten personen of organisaties op te noemen die voor hen opkomen 11.11.11 (wereldsolidariteitsactie), Vredeseilanden… Een kind zegt: “Mijn tante kent een bedelaar die zich elke zondag bij haar komt wassen.”

 

Toch zijn er kinderen die geen verbindingen met het eigen leven of met hun leefomgeving ontdekken. Mogelijk zijn ze nog te zeer door het verhaal en het spel in beslagge­nomen dat zij de nodige distan­tie (nog) niet aan de dag kunnen leggen. Mogelijk is ook hun kijk op de wereld rondom hen (nog) niet echt uitgegroeid…. Het proces van bewust worden van de verbindingen met de realiteit is vaak een proces van dagen, weken, maanden… Maar ook onbewust werkt zo’n bibliodrama in het kind door.

 

*De relaties in de groep.

De verhoudingen in de groep kinderen komen mogelijk ook in het spel tot uiting. Voorbeelden :

Het kind dat ‘heer’ speelt, deelt die ook in de speelgroep de lakens uit ? En wie speelt daar dan dienaar van?  Wie is leider, haantje de voorste… Wie is volger, slaafje…? Wie speelt 'genodigde die niet wil komen' tegenover welke heer? Wie durft ‘neen’ zeggen op een uitnodiging. Hoe situeren zich in de groep deze tegenoverliggende rollen en verhoudingen?

 

*Het perspectief, de oriëntatie, God in het spel van de kinderen.

Omdat in elk bijbelverhaal de figuur van God op de voorgrond of op de verre achtergrond verschijnt kunnen er in het spel van de kinderen elementen van hun Godsverstaan aan het licht komen. Voorbeeld:

‘Naar het feest van God ga ik niet, dat is niet plezant, je moet daar stil zitten en zo'.

'Zo met iedereen aan tafel, ook de gehandicapten, dat is precies zoals ik denk dat de hemel is'.

Meer over de figuur van God in dit bibliodrama : zie hieronder

​

​

​