​

Rituele dans in bibliodrama

Rituele dans als bibliodrama

1. Rituele dans

Onder rituele dansen verstaan we: dansen die een herhalend bewegingspatroon met zich meedragen waarbij de bewegingen, handelingen en houdingen met een regelmaat terugkomen. Handelingen en bewegingspatronen die op symbolische wijze levenshoudingen uitbeelden, betekenisvolle gedragspatronen uitdrukken of zinvolle inhouden (vb. waarden) in zich meedragen. Ze krijgen vorm in cirkeldansen, reidansen, spiraaldansen zoals we die kennen uit volksdansen en sacrale dansen.

Er zijn vlugge, uitbundige dansen maar ook verstillende en eenvoudige dansen. Dansen op klassieke, religieuze, folklore, eigentijdse en meditatieve muziek. Deze sacrale, meditatieve, religieuze, rituele dansen zijn geen vrije improvisaties door de dansers zelf. Het gaat om vastgelegde danspassen en bewegingen die meestal heel eenvoudig van aard zijn. Sommige dansen zijn uitbundig, andere ingetogen en meditatief. 

Het gaat bij deze dansen zoals ze hier gehanteerd worden, niet louter om het dansplezier en de lichamelijke deugd die erin ervaren wordt. 

De betekenisvolle elementen van de dans worden er bewust uitgelicht en onder de aandacht geplaatst. Daarbij wordt na het dansen stilgestaan bij wat de dans aan betekenissen voor de dansers hebben opgeworpen, welke de belevingen zijn die boven gekomen, de verbindingen met het eigen leven die zijn opgelicht en de mogelijk nieuwe inspiraties  en oriëntaties die ze met zich mee hebben gebracht.

​

Door het herhalend dansen van deze danspatronen kunnen de dansers (mogelijk) van de betekenissen, de gedragingen en levenshoudingen proeven. Ze kunnen zich gedragingen eigen maken, zich laten inspireren door inhoudelijke betekenisvelden die in de dans worden meegegeven.

Deelnemers worden danspatronen aangereikt die door heel de groep worden gedanst. Dit geeft enerzijds een grote veiligheid omdat ze weten wat ze dansend aan bewegingen kunnen doen zodat ze zich niet alleen, onhandig, verlegen of beschaamd hoeven te voelen door wat ze in een vrije dans zelf tot uitdrukking brengen. Anderzijds voelen ze in deze dansen ook een grote steun van de groep dansers die je meenemen in een groepsproces, in een groepsgebeuren. Doorheen het samen dansen ontstaat er communicatie, betrokkenheid en verbondenheid

“Dansen wil bovenal zeggen communiceren, één worden, elkaar ontmoeten vanuit de diepte van uw wezen. Dansen is éénwording, van mens tot mens, van de mens met het geheel van de mens met het goddelijke. “ Maurice Béjart. In de cirkel van de dans kunnen we elkaar ontmoeten zonder woorden maar op een dieper niveau. Elkaar ontmoeten met onze ogen, met onze handen, met ons lichaam, met onze ziel.  

Door te dansen worden lichaam, ziel en geest weer met elkaar in harmonie gebracht. De essentie is ‘het innerlijk bewogen worden’. Bij deze dansen, beleeft ieder op eigen wijze het dansgebeuren ondanks de vastgelegde danspatronen. In dat, heel persoonlijk beleven van de dans, kan het soms anders gaan dan de choreograaf of dansbegeleider bedoelt. De danser krijgt de ruimte te zijn zoals hij of zij is, te dansen zoals het aanvoelt. Je laten verassen door wat er met je gebeurt kan een echte ontdekkingsreis zijn. Heel wat uitvoeringsmogelijkheden liggen in de wijze waarop de passen en de dansbewegingen uitgevoerd worden ook al liggen de passen wel vast in een bepaald patroon.

De kracht van dansen is ook dat we meer lichaamsbewustzijn krijgen. Door het dansen kunnen we thuiskomen in eigen lichaam. De dans brengt je aandacht vanuit je nadenkend hoofd naar je gevoel, je gewaarwording, verbeelding, zinervaring... Je krijgt door de dans meer en meer voeling met je lichaam, met jezelf en met je bezieling. Als je lichaam in beweging komt, komt de energie dieper in jezelf binnen. Dan wordt de dans mogelijk ook helend, bevrijdend, oriënterend... Je beweegt en wordt bewogen. 

• Elkaar ontmoeten met onze ogen, met onze handen, met ons lichaam, 

• Onszelf, de ruimte, de mededansers dieper gewaar worden, dat de kring waarin je danst oneindig veel groter is dan de groep dansers op zich.

• De ervaring dat je deel uitmaakt van die grote permanente dans van heel de schepping.

• De stimulans ervaren van de subtiele krachten in ons ten behoeve van het transcenderen van onze dagelijkse zijnstoestand

• Ruimte maken opdat onverwerkte emoties loskomen, gewekt worden en deze vervolgens in een dans te kanaliseren

2. Dans in en als bibliodrama

​

• De dans is een in beweging komen, het is op weg gaan. In de beweging, in het lopen zelf zet zich de verandering aan: ‘sta op en ga’. In de bibliodrama methode van Jan Lap en Marjorie Streur die bibliodrama met de inzichten van psychodrama (Moreno) verrijkten, begint het verkennen van een bijbeltekst door de centrale protagonist consequent met het lopen door de ruimte, begeleid door de director en in de rug ondersteund door de co-director die ondersteuning biedt en helpt in het verhelderen van het verhaal, de beleving, het verdiepen van de ervaring… In de dans gaat ook altijd iemand voor en is er veelal altijd iemand die volgt. Je bent als danser onderweg met een element uit het verhaal, je maakt vooruitgang in de situatie, of in de beleving ervan. Je groeit verder in het zich eigen maken van de bijbelfiguur en deze te verbinden met aspecten in het eigen leven. De dans schept ruimte voor verdere bewustwording. Tegelijk wordt je meegenomen in dat zelfde proces door de danser voor je en wordt je ondersteund door de danser die je volgt.

• In de beweging van de dans, (gekozen wordt voor éénvoudige stappen, die je snel eigen kan maken en waarop niet lang moet worden nagedacht) dragen de handelingen en houdingen een betekenis die kan worden meegenomen in de eigen beleving van de dans, zonder dwingend te zijn. De danspassen kunnen bijvoorbeeld zijn: het vooruit lopen op de levensweg of ook achteruit gedwongen worden, zoals tegenwind, tegenstand ervaren. Heen en weer wiegen in de dans symboliseert mogelijk het menselijke twijfelen of staat stil bij overwegingen. Dansen nodigen je uit naar het midden, de kern, de diepte, de essentie, het heilige, het goddelijke… toe te stappen. Het symbolisch vorm geven van het midden is daarom een wezenlijk aspect van deze vorm van dansen. 

• Het bijbelverhaal bij deze dans biedt je een identificatiefiguur of een identificatiegebeuren aan. Daarnaast heeft een verhaal ook een verloop, het is een gebeuren waarin ik mij als lezer, als speler situeer. Er is een voorgaande situatie en een volgende. In een verhaal stappen, is in een proces stappen, in iets stappen dat in beweging is. Mijn verhaal wordt meegenomen in het verhaal en de beweging van het verhaal. Beiden, mijn verhaal en het bijbelverhaal, worden meegenomen in het verhaal van de dans (betekenisgeving van de dans) en in de bewegingen van de dans, in het verloop en het lijfelijk onderweg zijn. De meeste bijbelverhalen bevatten waardevolle bewegingspatronen en handelingen die in een dans kunnen worden omgezet en zo herhaald en verdicht worden, ingeoefend en eigen gemaakt. 

• De rituele dansen zijn niet louter expressie van mijn beleving. Ze dragen een reeks van betekenissen als inhoud met zich mee, ze bevatten een narratief dat duidelijk en voelbaar kan worden in het dansen zelf. Daar waar vrije dans (zoals in bibliodans) expressie is van het momentum en van de individuele identiteit is de rituele dans uitdrukking van een bestaande (levensbeschouwelijke) cultuur die betekenissen uit het verleden meedraagt en doorgeeft, die zich al dansend actualiseren en hertekenen.

• In vrije dans geeft iedere danser individueel expressie aan zijn eigen identiteit en ontwikkelt zo het eigen levensverhaal. Iedere andere danser wordt geconfronteerd met de expressievorm van de anderen en kan zich er aan spiegelen en elementen opnemen in het eigen levensverhaal. Er zijn vele houdingen die naast de eigen expressie mee kunnen verkend of toegeëigend kunnen worden. Ingebed in het Bijbelverhaal komen ook deze inhoudelijke aspecten in het spel en kunnen opgenomen worden in het eigen narratief. (meer hierover zie onderaan deze pagina: Bibliodans: Dansmeditaties voor zinzoekers en gelovigen)

• In rituele dansen nemen de dansers de bewegingen en houdingen die de dans zelf aanreikt over. Doorheen deze overname verkennen de dansers een reeks bewegingen aan den lijve. Bewegingen die uit de tradities komen en hun eigen narratief met zich meedragen. De dansers verkennen en oefenen deze basis danshoudingen en de betekenissen die ze met zich meedragen.  Maar tegelijk danst ieder deze bewegingspatronen op zijn eigen manier. In dat, heel persoonlijk dansen krijgt je de ruimte om te zijn zoals je bent, om te dansen zoals jij het aanvoelt en wat jouw mogelijkheden zijn, ook al liggen de danspassen wel vast in een bepaald patroon. De wijze waarop je deze uitvoert, of voelend betekenis geeft is voor ieder danser ‘anders’.

​

3. Verschillende wijzen waarop dans in bibliodrama een plaats krijgt

​

• In bibliodrama kunnen rituele dansen op verschillende wijzen een plaats krijgen.

  • Als aanloop en opwarming tot een bibliodramaspel.

  • Als inhoudelijke aanloop tot verdieping.

  • Als belevingsversterker

  • Als onderdeel van het bibliodramaproces

  • Als het bibliodrama zelf

  • Als afronding en symbolische gemeenschappelijke uitdrukking van de ervaringen bij het bibliodramaspel.

• Enkele voorbeelden:

  • In een bibliodramaspel rondom het verhaal van 'de meisjes met de lampen' (Mattheus 25, 1-10) wordt bijvoorbeeld iedere speler uitgenodigd zich in te leven in één van de meisjes. Na een rolinleving nodigt de begeleider de meisjes uit zich voor te bereiden om de bruidegom te gaan verwelkomen. Het op weg gaan naar de bruidegom kan dan vormgegeven worden in een 'reidans' waarin de 'meisjes met de lampen' in een slinger beweging of in een spiraalvorm de bruidegom tegemoet gaan. Na de dans spreken de 'meisjes met de lampen' zich uit over hun belevingen bij het onderweg zijn om de bruidegom te verwelkomen. Waarna het bibliodramaspel met de lampen en de olie weer verder kan gespeeld worden.

  • In het verhaal van de profeet Jona is het verloop van het verhaal te vergelijken met een spiraalbeweging. Jona komt na een hele weg van ervaringen in de diepte van de zee, in de buik van de grote vis terecht. Na een periode van drie dagen verblijf in de diepte wordt hij weer aan land gespuwd en gaat hij op weg naar Ninivi en komt in de zon onder een boom terecht. Zoals een spiraalbeweging naar een centrum toe loopt, naar de diepte toe draait en, daar aangekomen, weer naar buiten draait in een spiraal van steeds groter wordende cirkels.   Deze symbolische spiraal in het verhaal kan herhalend gedanst worden in een spiraaldans. Of het verhaalproces kan in stappen gedanst worden door meerdere verschillende spiraaldansen. (Zie spiraaldansen: Bijbeldansen 1 en 2.)

  • In het geboorteverhaal van Lucas reist Maria naar Juda op bezoek bij haar nicht Elisabeth. Lucas 1,39 : 'Kort daarop reisde Maria in grote haast naar het bergland, naar een stad in Juda'. De beleving van: het op weg gaan, het gehaast zijn, het voortgang maken, het uitkijken naar de toekomst, naar ontmoeting met Elisabeth, kan doorleefd worden in een dynamische stapdans. Wanneer het accent op de ontmoeting tussen Maria en Elisabeth  (Lucas 1, 40 vv.) wordt gelegd kan een 'slangendans' als begroetingsdans gehanteerd worden of kan er voor een 'doorschuifdans' gekozen worden waarbij diverse manieren van woordeloos begroeten kan geoefend worden als voorbereiding op een bibliodrama ontmoetingsspel.

  • Bij het verhaal van de herders in het Lucasverhaal: op de terugweg van het kind in de kribbe: Lucas 2,20 'De herders gingen terug, terwijl ze God loofden en prezen om alles wat ze gehoord en gezien hadden, precies zoals het hun was gezegd.' Hierbij past uitstekend de bekende Joodse Al Achat dans ( Al achat kama v'chama: hoe meer zielen, hoe meer vreugde) of een andere vreugdedans.

  • Bij het doorleven van aspecten uit het lijdensverhaal van Jezus in bibliodrama, kan na het spel en de uitwisseling van ervaringen, 'als afronding' voor een kruisdans gekozen worden ( Zie kruisdansen: Bijbeldansen 1 en 2.) waarbij de kruisbelevingen (tijdens het spel) symbolisch nogmaals doorleefd worden in betrokken groepsverband en dansend geïnterioriseerd worden of worden neergelegd.